Turistička organizacija opštine Kostajnica izradila je suvenire u obliku ukrasnih magneta sa motivima kostajničkih sela.

Direktor Turističke organizacije Branka Kukrika rekla je Radiju Kostajnica da je cilj da se seoske sredine i njihove prirodne ljepote i znamenitosti otrgnu od zaborava.

“Uradili smo listu naših 11 seoskih naselja sa prijedlogom znamenitosti koje ih krase, zatim smo prikupili fotografije koje su poslužile kao osnova za izradu jednako toliko magneta”, rekla je Kukrika.

Ona je dodala da je izrađen i 12. magnet sa motivom brda Balj, odnosno “Zastave”.

Kukrika je istakla da su magneti ručni rad Kostajničanke Dragane Midžić, a redakcija Radija Kostajnica ponukana ovim lijepim prizorima, pronašla je u arhivi zanimljive podatke o našim selima i njihovim znamenitostima. Sjedinjavanjem slike i riječi, pričamo priču o selima kostajničkog kraja.

GORNJA SLABINJA činila je jedno selo sa sadašnjom Donjom Slabinjom. Po veličini, to je bilo jedno od najvećih naselja u zapadnom  Potkozarju. Do podjele je došlo ukidanjem opštine Kostajnica 1963. godine kada je veći dio značajnih objekata ostao u Donjoj Slabinji koja je teritorijalno i administrativno pripala tadašnjoj opštini Bosanska Dubica.

Na teritoriji Gornje Slabinje nalazi se komunikacijski predajnik ''Alaginci''.

Istorijske znamenitosti čine ''Garačin grob'' gdje je, prema kazivanju mještana, sahranjen ustanik Petar Garača iz Kostajničke bune, grobovi hajduka ''Miletin grob'' i ''Čađin grob'', ''Reljića Gaj'' u kome je održan zbor 1941. godine na kome je govorio i doktor Mladen Stojanović, organizator ustanka na Kozari, te objekat komande i spomen obilježje legendarne Baljske čete.

Podjelom sela objekat komande ostao je na teritoriji opštine Kostajnica, a spomenik na teritoriji opštine Kozarska Dubica. Uprkos ovoj činjenici, brigu o spomeniku, koji je oslikan na suveniru, vode kostajnička uprava i udruženja.

GRDANOVAC, selo blago brdovitog terena koji se spušta prema rijeci Uni. Uz samu rijeku prostiru se manje površine ravnice koje Una pri visokom vodostaju plavi sve do pruge.

U ovom selu postoje tragovi o životu iz praistorijskog doba. Jedan od tragova je tumulus tipa zaspa (praistorijski grob) visine oko 8 m i prečnika oko 20 m koji još nije arheološki istražen.

U Grdanovcu željeznička pruga prelazi iz Hrvatske u BiH preko željezničkog mosta na rijeci Uni. U doba Austrougarske u ovom naselju je 1889. godine izgrađena željeznička stanica, a postojala je i utovarna rampa, koja je nakon aneksije BiH 1908.  ugašena. U drugoj polovini 19. vijeka izgrađena je i uskotračna pruga koja je služila za eksploataciju i transport drveta iz ovog dijela Potkozarja i bila je u funkciji sve do Drugog svjetskog rata.

Na magnetu je oslikana rijeka Una, kao prirodno bogatstvo i iznad nje znamenitost Grdanovca - zeljeznički most, poznat kao Volinjski most.

Most je izgrađen za vrijeme Austrougarske, a oštećen u Drugom svjetskom ratu u partizanskim diverzijama 1941. i 1942. godine i savezničkim akcijama 1944. godine

Bilo je važno da se onesposobe pruga i volinjski most jer se na taj način na duži period neprijatelju onemogućavalo dovlačenje snaga na taj teren i odvlačenje rude iz Ljubije.

Evo i nekoliko citata koje smo pronašli u arhivi, a koji o tome govore:

 “…Trajnije izbacivanje pruge iz saobraćaja moglo se postići samo rušenjem željezničkog mosta preko rijeke Une u Volinji kod Kostajnice  i vijadukta u blizini mosta…”

“…prugom od Dragotinje do Volinje pa da onda sruše volinjski most i oklopni voz strmendeknu u rijeku Unu. Zadatak smion do bezumlja, a opasniji nego svi raniji…”

“Veliki mostovi na željezničkoj pruzi Kostajnica - Volinja, bili su zanimljivi ciljevi i za 2. krajiški partizanski odred sa Kozare... Stoga su preko rijeke Une sa Kozare došle dvije čete boraca 2. krajiškog partizanskog odreda pod komandom Ivice Marušića Ratka... U selu Meminskoj veselju nije bilo kraja. Organizacija AFŽ-a »banijskog trokuta« svakom borcu sa Kozare obezbijedila je kompletan veš, kao i mnogo drugih poklona. To isto učinili su i NOO organizirajući smještaj i prehranu. Kozaračke čete su noću 7/8. maja izvršile napad na jedan od željezničkih mostova (srednji) i oštetile ga toliko da je promet na toj željezničkoj pruzi bio u prekidu oko dva mjeseca. Čete s Kozare su imale 1 poginulog i 6 ranjenih boraca. Ovaj napad četa sa Kozare obezbjeđivao je dio 3. bataljona Partizanskog odreda Banije.”

Most je popravljen 1940-ih, nakon rata.

GUMNJANI, selo uglavnom brežuljkastog područja. Manji dio naselja koji gravitira prema rijeci Strigovi je ravničarskog tipa.

Prema raspoloživim podacima, Gumnjani su u srednjem vijeku bili u sastavu sela Mrakodol, a kasnije u sastavu sela Pobrđani. Naselje se osamostalilo početkom 20. vijeka.

Groblje staro nekoliko stotina godina ukazuje na to da da je ovo naselje u prošlosti bilo dobro naseljeno.

Od istorijskih lokaliteta treba istaći lokalitet Gradina, a u neposrednoj blizini locirano je i srednjovjekovno groblje na lokalitetu Grobljeva kosa sa očuvanim nadgrobnim spomenicima.

Na suveniru je ovo selo predstavljeno prirodnim ljepotama.

KALENDERI,  selo bogato šumom i poljoprivrednim površinama pogodnim za voćarstvo i stočarstvo.

Samostalna seoska škola je pokrenuta 1947. godine, kada se nastava odvijala u većim seoskim kućama, a nekoliko godina kasnije izgrađen je školski objekat. Pedesetih godina 20. vijeka ova škola postaje područna, kao sastavni dio tadašnje Narodne osmogodišnje škole u Kostajnici. Zbog smanjenja broja učenika, škola je zatvorena 2009. godine, a objekat danas služi kao alternativni smještaj.

Na teritoriji Kalendera nalazi se lovačka kuća, u vlasništvu Lovačkog udruženja „Balj“ Kostajnica.

Kalenderi su rodno selo pisca Ranka Risojevića, koji je svoje rano djetinjstvo provedeno u Kalenderima opisao u romanu „Dječaci sa Une“.

U ovom selu svake godine organizuje se fudbalski Uskršnji turnir “kod Šate”, a upravo ovaj motiv izabran je da predstavi ovo seosko naselje.

ZOVIK,  selo sa dva prirodna izvorišta vode, kroz koje jednim svojim dijelom teče potok Studena.

Istorijske znamenitosti čini lokalitet „Crkvina“, nalazište koje vjerovatno datira iz srednjeg vijeka i koje još nije arheološki istraženo. Prema predanju i priči mještana, ovdje se nalazila grčka crkva i zbog tog vjerovanja ovaj lokalitet u narodu je poznat i kao „Meteris“. Dio kamene građe sa ovog lokaliteta ugrađen je u kuću porodice Avramović, a na kamenu se i danas može vidjeti natpis koji nije protumačen, s obzirom da nisu vršena istraživanja.

Kroz Zovik je prolazila i trasa srednjovjekovne ceste (magnae viae) iz pravca Knežice prema Kostajnici. U Zoviku se nalazilo „raskršće odakle je jedan stari, svakako rimski put, vodio u Strigovu i to pravcem Zovik – Studena – Pobrđani – Uvala – Sadžaci u Donjoj Strigovi, gdje se nalazilo relevantno rimsko naselje“ (LJubica Srdić: „Kostajnica – Kulturno istorijski razvoj“).

U ovom selu nalazi se i društveni dom koji je oslikan na suveniru kao jedan od simbola sela.

TAVIJA, naselje kojim iz novijeg vremena dominira objekat Srednjoškolskog centra Kostajnica.

Inicijativa o osnivanju srednje stručne škole u tadašnjoj Srpskoj Kostajnici pokrenuta je u septembru 1995. godine. Vlada Republike Srpske je ozvaničila postojanje i djelatnost Srednje stručne škole odlukom od 30.03.1996. godine, sa djelatnostima: Ekonomija, pravo i administracija,Trgovina, ugostiteljstvo i turizam i Mašinstvo i obrada metala.

Te skraćene školske 1995/96 godine nastava se odvijala u prostorijama Osnovne škole „Petar Mećava“ u popodnevnoj smjeni, sa 217 učenika u 10 odjeljenja, nastavni čas je trajao 35 minuta, a srednje obrazovanje završilo je 13 maturanata.

Izgradnja objekta srednje škole započela je 1996. godine, završena je 1999. godine i od tada se nastavni proces realizuje u ovom objektu. Te 1999. godine nastavni kolektiv je činilo 27 nastavnika i 11 vannastavnih radnika. U školi se obrazovalo 389 učenika u 14 odjeljenja.

Fiskulturna dvorana u sklopu srednje škole izgrađena je 2006.

Oba objekta su značajno oštećena u zemljotresu krajem 2020. godine.

MRAKODOL, selo sa brojnim neistraženim praistorijskim i srednjovjekovnim nalazištima. Oštra Glavica u Mrakadolu ima ostatke praistorijskog i srednjovjekovnog naselja što se zaključuje po površinskim nalazima keramike. Lokalitet pripada kasnom bronzanom i željeznom dobu, te, vjerovatno, ranijem srednjem vijeku.

U antici se, kažu stručnjaci, ovdje vadila željezna ruda uz obale Strigove, a prerađivala u Briševcima. Ove tvrdnje iznose na osnovu nalaza troske u Briševcima koja je nađena na velikoj površini i zaključuju da su ovdje postojale rimske talionice željeza. U sloju troske debelom do jedan metar, ustanovljeni su fragmenti opeka i keramičkih posuda.

Na magnetu koji predstavlja Mrakodol oslikana je Crkva Svetog cara Lazara.

Prvu crkvu mještani sela su opleli od pruća, a podigli su je u čast i slavu knezu Lazaru i stradalnicima koji su ga pratili u boju na Kosovu. Naporima stanovnika Mrakodola mala trošna crkva od pruća obnovljena je i ozidana od kamena 1894. godine. Oštećena je i zapuštena u toku i nakon Drugog svjetskog rata, a obnovljena 2003. godine.

Zanimljivo je da je u temelje ove crkve ugrađeno i nekoliko starih kamenih nadgrobnih spomenika.

PETRINJA i POBRĐANI, sela koja su na magnetima predstavljena objektima osnovnih škola.

Prve samostalne seoske osnovne škole na području Kostajnice počinju raditi 1947. godine u Petrinji, Kalenderima i Pobrđanima. U ove tri škole su učitelji Milan Gačić, Adela Hefner i Radomir Čugalj tada podučavali ukupno 220 djece.

Nastava se u početku održavala u većim seoskim kućama, a zatim je, zahvaljujući entuzijazmu tadašnjih učitelja i požrtvovanosti stanovništva, počela izgradnja prvih seoskih školskih zgrada, što je bio snažan zamah razvoju i poslijeratnom oporavku porušenih i popaljenih sela kostajničkog kraja.

Pedesetih godina 20. vijeka osnovna škola u Kostajnici prerasla je u osmogodišnju, a samostalne seoske postaju područne škole.

Područne škole u Kalenderima i Pobrđanima su zatvorene zbog smanjenja broja učenika, dok je škola u Petrinji radila sve do zemljotresa krajem 2020. godine. Školski objekat u Petrinji je razoren i čeka obnovu.

MRAOVO POLJE na suveniru je prikazano kroz rječicu Strigovu, potkozarsku rijeku i najveću pritoku rijeke Une na području opštine Kostajnica. Ova tekućica protiče kroz Pobrđane, Mraovo polje, Gumnjane i Mrakodol u čijem se zaseoku Briševcima ulijeva u Unu.

U srednjem dijelu toka Strigove, odnosno u Mraovom Polju, javljaju se izvori slane vode, takozvane slatine, a legenda kaže da se ovdje nekad nalazio rudnik soli koji se urušio u zemljotresu.

Prema svjedočenju starijeg stanovništva, Strigovu su krasile desetine mlinova koji su prije samo nešto više od pola vijeka bili fabrike hrane, a danas su rijetka pojava i nisu u funkciji.

Ova rječica specifična je i po jedinstvenom prirodnom fenomenu.

Svake godine početkom aprila riba škobalj ili podust u velikom broju pliva iz rijeka Sane i Save u rijeku Unu, a zatim dva kilometra uzvodno u Strigovu kako bi se mrijestila u njenom koritu. Tu ostaje desetak dana, a zatim se Unom ponovo vraća u Sanu i Savu, dok jedan dio ostaje i u rijeci Uni. Strigova je jedino prirodno mrijestilište ribe u regionu, a pored ribe škobalj tu se mrijeste i mladica i klen.

PODOŠKU i njene prirodne ljepote ostavili smo za kraj priče o kostajničkim selima. Suvišne su ovdje riječi, samo odmarajte oči i dušu i uživajte.

AUTOR: Radio Kostajnica