“Od svega što čovjek u životnom nagonu podiže i gradi, ništa nije u mojim očima bolje i vrjednije od mostova. Oni su važniji od kuća, svetiji, jer opštiji, od hramova. Svačiji i prema svakom jednaki, korisni, podignuti uvijek smisleno, na mjestu na kom se ukrštava najveći broj ljudskih potreba, istrajniji su od drugih građevina i ne služe ničem što je tajno ili zlo.” (Ivo Andrić, “Mostovi”)

Most nad smaragdnom rijekom, koji spaja Kostajnicu i Hrvatsku Kostajnicu, stoji od davnih vremena na istom mjestu na kome se nalazi i danas. Kako navodi Andrić u prethodnom citatu, na mjestu na kome se ukršta najveći broj ljudskih potreba, svačiji i prema svakom jednak.

Na granici između istoka i zapada, vijekovima je mirio i naglašavao različitosti, spajao i razdvajao, svjedočio ratovima i blagodarnim godinama mira i napretka.

Najstarija grafika koja svjedoči o postojanju drvenog mosta je ona Georga Hoefnagela iz 1617. godine, a kvalitetniju grafiku ove građevine uradio je  F.L. Marsiglio 1699. godine, navodeći i opis velikog drvenog mosta sa 12 rešetkastih stubova.

Most u Kostajnici predočen je i na Weigelovoj karti iz 1700. godine, kao i na crtežu Antuna Weissa iz 1729. godine gdje se može vidjeti drveni most na A stubovima.

Neki izvori navode da je drveni most na Uni srušen 1741. godine na zahtjev Osmanlija, te da je nakon toga za prevoz robe i putnika služila skela.

Početkom 19. vijeka svoj pečat i ovom dijelu tadašnjeg svijeta, društva i poretka udara Napoleon.

Hrvatska Kostajnica u to vrijeme postaje dio Ilirskih provincija u sastavu Francuskog carstva, a upravo ove pokrajine bile su značajne zbog kopnene trgovine sa Istokom, jer je Francuska tada bila u pomorskoj blokadi.

Ilirski dio trgovačkog puta polazio je od Ljubljane i završavao se u Hrvatskoj Kostajnici, a kako bi se nastavio dalje prema Istoku 1809. godine, po naredbi maršala i guvrenera Ilirskih provincija Ogista Marmona, izgrađen je masivni drveni most, kao jedan od državnih prioriteta.

Most je bio dug 161,5 metara, a širok 8 metara. Otvori mosta su prema rasporedu šipova iznosili 5-6 metara, jarmovi su bili jednoredni i dvoredni, oslonjeni na šipove, a ova građevina mogla se podičiti i kvalitetno urađenim gvozdenim okovima.

Istorijski izvori navode da je ovaj, tada jedini most na Uni, služio za prevoz robe sa Srednjeg Istoka za Evropu i obrnuto, te da je na lijevoj obali Une otvorena carina, a na desnoj izgrađen karantin i magacin. O funkcionalnosti i strogosti karantina, govori činjenica da se decenijama ovdje nije proširila nijedna zarazna bolest ljudi i životinja.

Roba i ljudi su nezaustavljivo putovali preko novog mosta u današnju Kostajnicu, odakle su se kretali prema Banjaluci, Travniku i Sarajevu, a potom do Skoplja, Soluna i dalje na istok i u suprotnom pravcu, pa ova lokacija postaje “kapija Evrope”, odnosno glavno trgovačko čvorište između ovih dalekih krajeva i zapada, a dva grada na obje obale Une bilježe razvoj.

Prema nekim podacima, za put od Kostajnice do Soluna karavanima je trebalo 28 do 30 dana, a trgovalo se sirovinama i kolonijalnom robom.

Postoje i kazivanja da su pamuk u velikim količinama prenosile deve koje su se tih godina u Kostajnici mogle vidjeti u velikom broju.

Kroz Kostajnicu su 1811. godine prošle desetine hiljada bala pamuka, kao i značajne količine devine dlake, kozije vune, kože, voska, lana, nojevog perja, krzna, duvana i smole.

Prema podacima za 1813. godinu, u Kostajnicu je iz Travnika došlo 1.127 tovara robe, od čega 1.083 tovara pamuka, a iz Kostajnice je u Travnik otpremljeno 95 tovara kolonijalne robe.

Uz priču o ovoj impozantnoj građevini veže se i predanje da je otvaranju mosta prisustvovao sam Napoleon koga je narod na desnoj obali Une dočekao gostoljubivo i u skladu sa tradicijom. Narodna priča kaže da je Napoleon, oduševljen dočekom, poklonio dva obeliska koja su postavljena na desnu stranu mosta.

Ovi obelisci piramidalnog oblika, sa inicijalima francuskog imperatora, koji su označavali granicu Ilirskih provincija, djelimično su oštećeni u proteklom ratu, ali su sačuvani pa se i danas nalaze na istoj lokaciji-na desnoj strani današnjeg, obnovljenog mosta.

Napoleona krajem 1813. stiže poraz, područje na lijevoj obali Une ponovo pada u ruke Austrijanaca, a most još nekoliko decenija ostaje važna trgovinska veza.

Novinar i putopisac Šarl Irijart 1875. godine piše: “…utvrđeni pogranični most, jedini postojeći prelaz preko Une, koji povezuje Austriju i evropsku Tursku. Taj most je uspomena na francusku okupaciju; izgradio ga je Marmon, a po obliku podsjeća na onaj koji povezuje dva dijela Siska…. Prelaz preko mosta je slobodan, nikakva odluka ne brani da se preko njega prelazi u Bosnu, ali to je mogućnost kojom se niko ne koristi, ni Turci, ni austrijski Sloveni. Uostalom, odnosi između stanovnika sa dvije strane granice vrlo su zategnuti; uvjeravaju me da je opasno ulaziti na tursku teritoriju, pogotovo preko ovog prelaza u Kostajnici, koju je okupirala vojska, a prije nekoliko dana napali ustanici…Sve do prije neki dan još se prelazilo preko mosta i bilo je prometa između ova dva grada, ali su danas, pošto su Srbi iz predgrađa napustili svoje domove, većinu izbjegličkih kuća zaposjeli vojnici koji su stigli iz unutrašnjosti… Čini se da je rijeka pregrađena visokom drvenom branom, to je most sa veoma brojnim zbijenim stubovima od stabala koja su povezana šindrom koji u perspektivi prekrivaju jedan drugoga. U vodi se kupa i jasno ogleda tvrđava sa jako proširenim podnožjem i mašikulima u zidovima; prekrivena je tamnozelenim puzavicama koje se ističu na bijelom malteru-to je mostobran, povezan sa prvim stubom mosta zidovima u visini čovjeka, sa puškarnicama.”

Pišući ove retke Irijart nam ostavlja važno svjedočanstvo o mostu iz naše priče, kao i o istorijskim prilikama i odnosima stanovnika dva susjedna grada, dok je most strpljivo, andrićevski čekao da ponovo postane sredstvo komunikacije i povezivanja, baš onako kako sve mostove poima naš nobelovac.

Nastaviće se…

AUTOR: Radio Kostajnica, M.A.

FOTO: Radio Kostajnica, Arhiva - Branislav Adamović, Fikret Midžić - “Kostajnica, geografsko-istorijske, vojno-odbrambene i društveno-ekonomske pretpostavke od najstarijih vremena do 1918. godine”, Dragana Midžić-turistički magneti

IZVORI:

Šarl Irijart – 1875., “Bosna i Hercegovina – sjećanje s puta za vrijeme Ustanka”

Fikret Midžić, “Kostajnica, geografsko-istorijske, vojno-odbrambene i društveno-ekonomske pretpostavke od najstarijih vremena do 1918. godine”

Ing. Miroslav Milišić, Sarajevo i ing. Zlatko Milišić, Beograd, “Most preko Une u Kostajnici”

Ranko Risojević, “Noć na Uni”

Ivo Andrić, “Mostovi”